نقش رادیو در روایت تاریخ اسلام و ایران

در این مسیر، رادیو به‌عنوان یكی از قدیمی‌ترین و گسترده‌ترین ابزارهای ارتباط جمعی كشور، نقشی بی‌بدیل در تبیین این تاریخ پرشكوه ایفا كرده است.رادیو، به‌واسطه‌ گستره پوشش، قابلیت تولید روایت‌های شنیداری عمیق و نیز پیوند دیرینه با فرهنگ عمومی مردم ایران، از نخستین روزهای تاسیس تاكنون، همواره راوی بخشی از حافظه تاریخی و دینی ملت ایران بوده است. آنچه امروز در سند تحول رسانه ملی برجسته شده، همسو با كارنامه‌ای است كه رادیو طی دهه‌ها در زمینه بازنمایی تاریخ ایران و اسلام از خود به جای گذاشته است. موضوع تاریخ اسلام و ایران بهانه ما شد تا با برنامه‌سازان این حوزه كه بر موضوع یادشده متمركز بوده‌اند، گفت‌وگو كنیم.

به گزارش روابط عمومی معاونت صدا، مرور برنامه‌ها و مستندهای رادیویی نشان می‌دهد كه رادیو با موضوع تاریخ اسلام و ایران، آثار پرشنونده‌ای را روانه آنتن كرده است. در این تولیدات، از تاریخ كهن ایران تا نهضت‌های ضد استعماری، از طلوع اسلام تا قیام عاشورا، و از تاریخ معاصر مشروطه و نهضت ملی‌شدن نفت تا انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، موضوعات گوناگون با زبانی شنیدنی، دقیق و مستند بازخوانی شده‌اند.ویژگی مهم رادیو در این زمینه، ظرفیت آن در روایت‌پردازی خلاق، استفاده از قالب‌های متنوع نمایشی، تركیب مستند و درام، بهره‌گیری از صدای پیش‌كسوتان عرصه گویندگی و نیز حفظ لحن فاخر و در عین حال مردمی است.

این رسانه توانسته تاریخ را از قالب متون درسی خارج كرده و به تجربه‌ای زنده و جاری در زندگی روزمره مخاطبان تبدیل كند.رادیو با بهره‌گیری از قالب نمایش‌های تاریخی، از جمله در رادیو نمایش و بازآفرینی حوادث مهم تاریخی در قالب درام، قدمی مؤثر در انتقال عاطفی و حسی مفاهیم تاریخ اسلام و ایران برداشته است. همچنین شبكه‌های رادیویی، هریك با برنامه‌هایی تخصصی، به تبیین جنبه‌های گوناگون تاریخ سیاسی، فرهنگی، فكری و دینی ایران و اسلام می‌پردازند.

در فضای فعلی كه جنگ روایت‌ها در عرصه رسانه‌ای به اوج خود رسیده، رادیو همچنان می‌تواند پناهگاه روایت‌های اصیل باشد. امروز، بیش از هر زمان دیگر، بازگشت به تاریخ و شناخت ریشه‌های تمدنی ایران و اسلام ضرورتی هویتی است. رادیو می‌تواند همچنان صدای رسای تاریخ باشد و نسل امروز را با ریشه‌هایش آشنا می‌كند.

همراه با تاریخ
فرشته لطفی، تهیه‌كننده برنامه «با تاریخ» است كه در مناسبت‌های مختلف از رادیو ایران پخش می‌شود. وی پیرامون این برنامه گفت: در این برنامه موضوعات تاریخ اسلام و معاصر را بررسی و وقایع تاریخی را در قالب پادكست برای مخاطب بازگو می‌كنیم. گوینده این پادكست‌های تاریخی احسان زارع است و متناسب با موضوع برنامه، كارشناسان متفاوتی در برنامه حضور دارند. در این پادكست‌ها به موضوعاتی همچون «روزشمار انقلاب اسلامی»، «تأسیس كمیته امداد»، «قیام مختار» و... پرداختیم. سعی داریم فقط یك روایت از موضوع داشته باشیم و فقط همان را بسط بدهیم. بیشتر بیان دستاورهای انقلاب برایمان حائز اهمیت است و درباره موضوع تاریخ اسلام به ناگفته‌های تاریخ كه كمتر درباره‌شان صحبت شده است، می‌پردازیم.

قدم زدن در سرزمین من
محمدرضا حاج حیدری یكی از تهیه‌كنندگان برنامه «سرزمین من» درباره پرداختن به تاریخ اسلام و ایران در این برنامه كه از رادیو فرهنگ پخش می‌شود، بیان كرد: «سرزمین من» با هدف روایت تاریخ اجتماعی ایران و اسلام، از گذشته تا امروز، طراحی شد. این برنامه در هر قسمت با بهره‌گیری از منابع معتبر تاریخی به بازخوانی وقایع، سنت‌ها، تحولات فرهنگی و جریان‌های اجتماعی می‌پردازد كه هویت امروز ما را شكل داده‌ است. «سرزمین من» كوشیده تاریخ را نه‌صرفاً به‌عنوان سلسله‌ای از رخدادها، بلكه به‌مثابه داستان زندگی مردم، آیین‌ها، باورها و آرمان‌های یك سرزمین روایت كند. این برنامه ضمن توجه به دقت تاریخی، بر پیوندهای معنایی تاریخ گذشته با مسائل روز نیز تاكید و سعی دارد با زبان ساده، شیرین و روایتگرانه مخاطب عام را به تاریخ علاقه‌مند كند. هدف اصلی برنامه، تقویت حس هویت ملی و دینی، افزایش سواد تاریخی جامعه و ارائه روایتی مستند، اما جذاب از تاریخ اسلام و ایران است.

ضیافت پهلوانان
شهرام جهانشیری، مدیر گروه فرهنگ و علوم ورزشی رادیو ورزش درباره برنامه «ضیافت پهلوانان» كه از این شبكه پخش می‌شود، توضیح داد:ورزش در تاریخ اسلام جایگاه ویژه‌ای داشته و در آموزه‌های اسلامی بر اهمیت حفظ سلامت، قدرت و آمادگی جسمانی تأكید شده است. این اصول منجر به تشویق فعالیت‌های ورزشی و بدنی در جوامع مسلمان در طول تاریخ شده است. همچنین، در تاریخ اسلام بر اهمیت اخلاق در ورزش تأكید شده است. ما در برنامه «ضیافت پهلوانان» با مشاركت قهرمانان و پهلوانان سعی كردیم هر روز به یكی از این موضوعات بپردازیم. با هماهنگی‌هایی كه با فدراسیون ورزش‌های پهلوانی و زورخانه‌ای انجام شد، بخشی از برنامه در زورخانه‌های سراسر كشور برگزار شد و موضوعاتی چون اخلاق و روحیه پهلوانی و فرهنگ جوانمردی در این برنامه مورد تأكید قرار گرفت.

برگی از تاریخ
برنامه «برگی از تاریخ» از رادیو سلامت روی آنتن می‌رود. آرش امجدی، نویسنده و گوینده این برنامه رادیویی تصریح كرد: این برنامه افزون‌بر شرح مختصر رویدادها و مناسبت‌هایی كه در پیوند با ایران و تاریخ آن است، به معرفی عالمان دینی، دانشوران دانشگاهی، سیاستمداران، هنرمندان، دانشمندان سده‌های گذشته، ادیبان، شاعران، مفاخر، چهره‌های نامدار اسلام و ایران نیز در رادیو سلامت می‌پردازد. شرح مختصر رویدادهای سیاسی اخیر ایران و تاریخ مبارزات ضداستبدادی و نیز تاریخ انقلاب اسلامی و جنگ‌تحمیلی از دیگر ویژگی‌های این برنامه است. همچنین، از ابتكارات برنامه «برگی از تاریخ»، اعلام تاریخ دقیق تولد اولیای دین و بزرگان دانش، فرهنگ و هنر ایران است و در تولیدی فراگیرتر، علاوه‌بر بازگویی صرف مطالب، با استفاده از آرشیو صدا، در پیوند با هر موضوع، رنگ‌ولعاب دیگری به برنامه داده و مخاطبان را به شنیدن محتواهای مفید خود ترغیب كرده است.

مستندات تاریخ با اشراق
فاطمه كاشانی وحید، تهیه‌كننده باسابقه رادیو قرآن كه تهیه‌كنندگی ویژه برنامه «اشراق» این شبكه رادیویی را برعهده دارد، درباره این برنامه گفت: «اشراق» با حضور كارشناسان خبره مذهبی و قرآنی، به تبیین و بررسی سیره شخصیت‌های قرآنی پرداخت. در این برنامه شواهد تاریخی از اتفاقات دوران امامت ائمه معصومین(ع) و ستم‌هایی كه خلفای جور در زمان امامت ایشان داشته‌اند، توسط كارشناسان مطرح و با استنادات قرآنی و روایی به بحث و بررسی گذاشته می‌شود. ضمن اینكه در قسمت‌هایی از این برنامه به زندگی‌نامه علما، استادان و قاریان مطرح جهان اسلام پرداخت خواهد شد.

پرسمان تاریخ
برنامه «پرسمان تاریخی» با محوریت تاریخ ایران – اسلام از رادیو معارف پخش می‌شود. محمد حسین پور، تهیه كننده این برنامه توضیح داد: باتوجه‌‌به اینكه مطالعه تاریخ اسلام بستر عبرت‌آموزی است و بشر در همه ادوار، نیاز به این مطالعه دارد، در این برنامه با حضور تاریخ‌پژوهان زبده به پاسخگویی و روشنگری شبهات می‌پردازیم تا عامه مردم و خصوصاً جوانان قدرت شناخت بیشتری پیدا كنند، بتوانند در مقابل شبهه‌پراكنی دشمن قدرت تحلیل مسئله و پاسخگویی داشته باشند و فریب دشمن را نخورند. این برنامه پس‌از گفتار آغازین مجری، با پخش پرسش‌های شنوندگان كه محور برنامه بود، شروع می‌شود. سپس مجری با طرح پرسش‌های پیامكی، مخاطبان را با تحلیل و پاسخ دقیق كارشناس برنامه همراه می‌كند. محتوای سؤالات از تاریخ انبیا گرفته تا اتفاقات صدر اسلام و حوادث و جنگ‌هایی كه رقم خورده، تا تاریخ‌نگاری ادوار بعد‌از صدر اسلام تاكنون نیز در دستور كار برنامه است. این برنامه 45دقیقه‌ای جمعه‌ها صبح پخش می‌شود.

نمایش در سایه ابهام
نمایش رادیویی «در سایه‌ ابهام»، برگرفته از داستان قضاوت‌های حضرت علی(ع) درباره قتل یكی از تجار كوفه توسط هم‌سفرانش است كه در رادیو نمایش تولید شده است. این اثر با همكاری گروهی حرفه‌ای تولید شد و سردبیری آن را حسین تفنگدار بر عهده دارد. راضیه مومیوند به‌عنوان كارگردان آن را هدایت كرده و تهیه‌كنندگی‌اش را فرشاد آذرنیا انجام داده است.
علی زرینی، ماكان رضایی‌پور، فریبا طاهری، مروارید كریم‌پور، امیر فرحان‌نیا، محمد مجدزاده، محمدسعید سلطانی و احمد لشینی نیز بازیگران این نمایش هستند.

رادیو اقتصاد؛ در«اوصاف الاصناف»
برنامه «اوصاف الاصناف» با هدف معرفی و بازخوانی مشاغل سنتی ایران، از شبكه رادیویی اقتصاد به روی آنتن می‌رود. این برنامه كه یكی از 12 محور تعیین‌شده در سند تحول رسانه ملی در حوزه تاریخ ایران است و به بررسی تاریخچه و روند شكل‌گیری اصناف و مشاغل مختلف در سرزمین كهن ایران می‌پردازد.فرزانه صادقیان تهیه‌كننده این برنامه بیان كرد: «اوصاف الاصناف» تلاش دارد با نگاهی پژوهشی، ارزش‌های اقتصادی و فرهنگی مشاغل سنتی را كه بخشی از هویت ملی ایران محسوب می‌شوند، به نسل امروز معرفی كند. برنامه با بهره‌گیری از منابع معتبر تاریخی و حضور كارشناسان حوزه اقتصاد و تاریخ، ضمن معرفی مشاغل قدیمی، تحولات و تطورات آن‌ها را در گذر زمان بررسی كرده است. «اوصاف الاصناف» با كارشناسی و اجرای حسن فرازمند، از شنبه تا پنجشنبه، ساعت 14 از رادیو اقتصاد پخش می‌شود.