مستندهای رادیویی؛ شكارچی لحظه‌های نایاب زندگی

به گزارش روابط عمومی معاونت صدا، شبكه‌های رادیویی مستندهای رادیویی با موضوعات مختلف تهیه و روانه آنتن می كنند. رادیو در این سفر شنیدنی، نه‌فقط خبر را منتقل می‌كند، بلكه حس و حال زندگی را نیز به امانت می‌گذارد. به همین دلیل به سراغ برخی مستندسازان رادیویی رفتیم و با آن گفت و گو كردیم.

«نام‌آوران»؛ روایت شنیدنی زندگی بزرگان فرهنگ
عبدالله علایی درباره مجموعه مستند «نام‌آوران» كه از رادیو ایران پخش می‌شود، می‌گوید: این مجموعه سراغ چهره‌هایی می‌رود كه ردپایشان در فرهنگ و هنر ایران ماندگار است. استاد محمد محیط طباطبایی، نمونه‌ای از این بزرگان است؛ شخصیتی كه از نویسندگی و خبرنگاری تا ترانه‌سرایی و سخنرانی‌های تخصصی در حوزه تاریخ فرهنگ ایران و اسلام، بیش از پانصد سخنرانی داشته و با برنامه رادیویی «مرزهای دانش» در سال 58 با موضوع زبان فارسی، دریچه‌ای تازه به آگاهی گشود.او تأكید می‌كند: برای ساخت این مستندها باید به سراغ سندهای صوتی كمیابی رفت كه گاهی پیدا كردنشان نیازمند جست‌وجوی طولانی در آرشیوهاست. تحقیق و پژوهش در كنار انتخاب زاویه دیدی تازه، می‌تواند روایت زندگی این نام‌آوران را برای شنونده جذاب كند. «نام‌آوران» تلاش دارد تا با صدای رادیو ایران، زندگی و میراث فكری بزرگان فرهنگ را دوباره زنده كند.


دنیای پرونده‎های جنایی
مجتبی حسنی تهیه‌كننده در خصوص برنامه «یك پرونده یك روایت» توضیح می دهد: این مستند رادیویی پنجره‌ای است به دنیای پرونده‌های جنایی و روایت از زبان خود متهمان است. هدف اصلی ما صرفاً مرور حوادث تلخ نیست، بلكه در پس این روایت‌ها، درسی نهفته است؛ درسی برای پیشگیری و آگاهی.وی تاكید می كند: این مستند تلاش می‌كند تا مسیرهای اشتباهی را كه این افراد برگزیده‌اند به نمایش بگذارد تا دیگران از تجربه‌های تلخ آنان عبرت بگیرند و انتخاب‌های صحیح‌تری در زندگی داشته باشند. «یك پرونده یك روایت» بستری است برای تأمل در عمق رفتارهای انسانی و یادآوری اینكه با هر تصمیم نادرست، نه تنها زندگی فرد بلكه خانواده و جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این برنامه چراغی است به سوی راهی امن‌تر و زندگی بهتر هدایت می‌كند.
«سر خط خون»؛ روایت لحظه‌های ایثار
مستند «سر خط خون» به روایت لحظه‌های شهادت و زندگی شهدای رسانه در دفاع مقدس دوم می‌پردازد. هدف این برنامه، معرفی ابعاد انسانی و اخلاقی این شهیدان و آشنایی مخاطبان با زندگی و افكار آن‌هاست. انسیه شمس‌الهی، تهیه‌كننده مستند، تأكید می‌كند: این برنامه به دنبال ارائه روایتی تازه از روز شهادت شهدای رسانه است و به سراغ خانواده و شاهدان لحظه شهادت آن‌ها رفته است. در این مستند، به شهادت معصومه عزیزی و نیما رجب‌پور در حمله رژیم صهیونیستی به ساختمان صدا و سیما و همچنین شهدای دیگری چون فرشته افشردی، محمد معین نظری و علی طهماسبی پرداخت می‌شود. شمس‌الهی اشاره می‌كند: این مستند نه تنها وقایع تاریخی را بازگو می‌كند، بلكه به عمق احساسات و تجربیات انسانی این شهیدان نیز می‌پردازد.با مصاحبه با خانواده و دوستان، خصوصیات اخلاقی و زندگی شخصی این شهیدان بررسی می‌شود. هدف نهایی این مستند، یادآوری فداكاری‌های این شهیدان و انتقال داستان‌های انسانی آن‌ها به نسل‌های آینده است تا مخاطبان با روحیه ایثار و فداكاری آن‌ها آشنا شوند و از آن‌ها الهام بگیرند.


ساعت صفر؛ مستندروایی در حوزه سیاست
محسن رسولی، تهیه‌كننده و مستندساز به تمركز برنامه «ساعت صفر» بر سیاست بین‌الملل اشاره می كند و می گوید: این برنامه كه در گروه سیاسی و اجتماعی رادیو گفت‌وگو تولید می‌شود با زبان روایی به موضوعات و پدیده‌هایی كه كمتر شنیده و پرداخته می‌شوند سعی در بررسی پدیده‌های سیاسی روز جهان و مرتبط با ایران دارد.رسولی در ادامه از پرداختن به كاركردهای هوش مصنوعی در سیاست در این برنامه می افزاید: این برنامه علاوه بر باز شدن پرونده‌های ویژه‌ای همچون سلسله جنایات آمریكا علیه بشریت بخصوص ایران و غرب آسیا روی میز ساعت صفر، به برنامه‌های آینده‌نگرانه سرویس‌های اطلاعاتی و جاسوسی سراسر جهان نیز می‌پردازد.این مستندساز در پایان بر قالب مستندگونه این برنامه تاكید می كند و توضیح می دهد: «ساعت صفر» پلی است میان برنامه كلاسیك رادیویی پژوهش‌محور و مستند روایی كه به فراخور نیاز، موضوعات و اسناد از شیوه تاثیرگذار این قالب‌ها بهره برده و مخاطب را نه تنها شنونده صرف، كه هم صحبتی مشتاق و مطلع قلمداد می‌كند كه می‌بایست در عصر هجوم داده‌ها، به قدرت دانش مجهز گردد حال این مجهز شدن گاهی با مطالعه است، گاهی با مباحثه و گاهی با همراهی یك برنامه رادیویی كوتاه مثل «ساعت صفر» كه از شنبه و چهارشنبه ساعت 21 به تهیه‌كنندگی محسن رسولی از رادیو گفت‌وگو روی آنتن می‌رود.


تحقیق و پژوهش در مستندهای رادیویی
حسن عبدالهاشم‌پور، تهیه‌كننده مستندهای رادیو ورزش درباره تفاوت مستند رادیویی با تلویزیونی می گوید: طبعا مستندی كه چشم هایتان را ببندید و حسش كنید، گرما و جذابیت متفاوت تری خواهد داشت.شما می توانید در مستند های تلویزیونی بدون ذره ای كلام و موسیقی اثربخشی را در مخاطب جستجو كنید و جنس مستند رادیویی، عمیق تر و گیراتر است چون ژانری كه خواهان القایش هستید تنها با صدا و دلبازی اثر می كند.گونه های مستند رادیویی بسیار هستند اما جمله می بایست صدایی باشند كه به هدف تان برسید و این بار دیگر نه چشمی در كار است كه لوكیشن را ببیند و درك كند و نه بازیگری خودنمایی می كند كه این حس را منتقل كند. همه از بطن متن مستند و از زاویه دادن به دل مخاطب تاثیر می پذیرد.وی درباره مدت زمان تحقیق و پژوهش بیان می كند: به شخصه تا زمانی كه احساس نكنم تمام درون مایه پژوهشی مستند كفایت شروع كار را نمی كند، این تحقیق ادامه خواهد داشت.با توجه به حوزه ساخت مستند دلخواه من كه در ورزش است، پژوهش های آماری در دسترس هستند ولی پژوهش های اجتماعی و فرهنگی آن، نیازمند پایمردی مجدانه در تحقیق و بررسی است كه قطعا مسیر شكل گیری مستند و مبدا و آخر آن را می سازد.پژوهش ها زمان مشخصی ندارد و تا اقناع نشوم ادامه پیدا می كنند.


بیان دستاوردهای كشور
لیلا امید یگانه، تهیه‌كننده و مستندساز برنامه «ما می‌توانیم» كه روزهای یكشنبه ساعت 14از رادیو اقتصاد پخش می‌شود، درباره ویژگی‌های این برنامه بیان می كند: برنامه «ما می‌توانیم» با محوریت بیان دستاوردهای كشور در حوزه‌های صنعتی، علمی و اقتصادی تهیه می‌شود. در هر قسمت، یكی از موفقیت‌ها و پیشرفت‌های داخلی در قالب مستند معرفی و روایت می‌شود تا مخاطبان با ظرفیت‌ها و توانمندی‌های ملی آشنا شوند.وی با اشاره به دشواری‌های مستندسازی در رادیو می افزاید: مستندسازی برای رادیو، به دلیل نداشتن تصویر، نیازمند استفاده هوشمندانه از صدا، موسیقی و گفتار است تا شنونده بتواند فضای ذهنی و تصویر دقیقی از موضوع پیدا كند. این كار به تحقیق دقیق، انتخاب واژه‌های مؤثر و تدوین هنرمندانه نیاز دارد.امید یگانه در پایان تأكید كرد: هدف ما در این برنامه، ایجاد انگیزه، اعتمادبه‌نفس ملی و باور به توانمندی‌های داخلی است.


نگاهی نو به مسائل و ارزش های جامعه اسلامی
حمیده نجاتی، تهیه‌كننده و مستندساز رادیو معارف درباره مستند رادیویی «پنجره» توضیح می دهد: روزهای چهارشنبه ساعت 20:20 این مستند را تقدیم شنوندگان عزیز می كنم تا از رهگذر این پنجره، نگاهی نو به مسائل و ارزش‌های جامعه اسلامی داشته باشیم.مستند رادیویی «پنجره» یكی از تولیدات كارگروه مستند رادیویی معارف است كه در روزهای شنبه، یكشنبه، دوشنبه و چهارشنبه از شبكه رادیویی معارف پخش می‌شود. این مستند به موضوعات متنوع اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و دیگر حوزه‌های مرتبط می‌پردازد. محور اصلی موضوعات، رویدادهای روز، مناسبت‌ها و ایام خاص است كه با نگاه عمیق و تحلیلی به شنوندگان ارائه می‌شود. تولید این آثار بر عهده همكاران فعال در كارگروه مستند رادیویی معارف است كه با تحقیق، گردآوری و روایت هنرمندانه، محتوایی اثرگذار را آماده می‌كنند.


زندگی شهدا در «شرح عاشقی»
«شرح عاشقی» روزهای پنجشنبه ساعت 2 بامداد و 14:30 از شبكه رادیویی نمایش پخش می‌شود. این اثر با محوریت روایت بخش‌هایی از زندگی شهدای انقلاب اسلامی در قالبی تركیبی از نمایش و مستند، سعی دارد تصویری ملموس و انسانی از قهرمانان معاصر ارائه دهد.حمیدرضا مظفری، تهیه‌كننده این برنامه درباره ساختار شهر عاشقی می گوید: ایده اولیه این بود كه بخشی از زندگی یكی از شهدا را در هر قسمت، به‌صورت نمایشی بازسازی كنیم. برنامه ساختاری مستند ــ نمایشی دارد؛ به این معنا كه هم سكانس‌های نمایشی در آن گنجانده شده و هم از روایت‌های واقعی خانواده، دوستان و همرزمان شهید استفاده می‌شود.برای بخش مستند، از مصاحبه‌های صوتی كه پیشتر با نزدیكان شهدا انجام و از رسانه‌ملی پخش شده، استفاده می‌كنیم. این روایت‌ها در لابه‌لای صحنه‌های نمایشی برنامه گنجانده می‌شود. به‌عنوان مثال ابتدا یك سكانس نمایشی داریم، سپس بخش مستند را می‌شنویم و بعد دوباره نمایش ادامه پیدا می‌كند. این روند تا پایان هر قسمت ادامه دارد.

وی با اشاره به این‌كه روایت‌ها صرفا برشی از زندگی شهدا‌ست، ادامه می دهد: ما بخش مشخصی از زندگی شهید را انتخاب كرده و همان را با استفاده از محتوای مستند و نمایش روایت می‌كنیم. نمایش‌ها براساس روایت‌های واقعی پدر، مادر، خواهر، برادر یا همرزمان شهید شكل می‌گیرد.
این تهیه‌كننده هدف اصلی برنامه شرح عاشقی را معرفی قهرمانان ملی دانست و اظهارمی كند: بعد از شنیدن بازخوردها و اثرگذاری برنامه‌، به این نتیجه رسیدم كه ما در كشور خودمان قهرمانان بسیاری داریم. ضرورتی ندارد برای یافتن الگو سراغ شخصیت‌های خارجی برویم. اگر بتوانیم زندگی این شهدا را معرفی كنیم، نسل جوان كه امروز برخی از آنها به‌دنبال الگوهای غربی است، می‌تواند با شخصیت‌هایی آشنا شود كه با فرهنگ و اعتقادات بومی ما هم‌راستا‌ست.
مظفری در پایان خاطرنشان می كند: در حد توان‌مان تلاش می‌كنیم تا زندگی شهدای انقلاب را در قالبی هنری و تأثیرگذار برای مخاطبان امروز روایت كنیم و امیدواریم بتوانیم این مسیر را با قوت ادامه دهیم.