صداهایی كه تاریخ را دوباره می‌سازند

به گزارش روابط عمومی معاونت صدا، موفقیت یك اثر تاریخی در رادیو فقط در گرو روایت یا بازیگری نیست، بلكه حاصل پیوندی پیچیده و چندلایه میان پژوهش، متن، موسیقی، افكت و هدایت كارگردانی است. نخستین گام، پژوهش تاریخی و شناخت موقعیت اجتماعی و فرهنگی دوره‌ای است كه روایت در آن جریان دارد. بدون این پشتوانه، خطر تاریخ به مجموعه‌ای از كلیشه‌ها و روایت‌های سطحی وجود دارد. زبان و ادبیات هر دوره، كلید ورود شنونده به جهان گذشته است؛ زبانی كه بار فرهنگی یك دوره را حمل كرده و شنونده را به تجربه‌ای اصیل نزدیك می‌كند.كارگردانی در آثار تاریخی نسبت به آثار معاصر، دشواری دوچندان دارد. در حالی‌كه زندگی روزمره و نشانه‌های آن برای نمایش‌های امروزی آشنا و ملموس است، تولید آثار تاریخی مستلزم بازسازی دقیق فضاها، روابط اجتماعی و حتی تلفظ صحیح اسامی و اماكن فراموش‌شده است. كوچك‌ترین خطا در این حوزه، می‌تواند اعتبار یك نمایش را زیر سؤال ببرد. از همین‌رو، رجوع به منابع معتبر، دایره‌المعارف‌ها، لغت‌نامه‌ها و مشاوره با كارشناسان تاریخی ضرورتی انكارناپذیر است.با این‌حال، رادیو فقط روی كاكل متن یا كارگردان نمی‌چرخد. نقش تهیه‌كننده و افكتور هم در خلق صحنه‌های تاریخی تعیین‌كننده است. آنچه در تئاتر با لباس و صحنه و در تلویزیون و سینما با نور و تصویر ساخته می‌شود، در رادیو باید از طریق صدا و موسیقی جان بگیرد. صدای عبور كاروان، چكاچاك شمشیر در میدان نبرد یا نغمه‌سازی كهن، همه ابزارهایی است كه به شنونده كمك می‌كنند جهان گذشته را در ذهن خود بازسازی نماید. اینجاست كه هنر تهیه‌كننده در تركیب اصوات و انتخاب موسیقی متناسب جلوه‌گر می‌شود.وفاداری به تاریخ، یكی از مهم‌ترین شاخصه‌های نمایش‌های تاریخی رادیویی است. گرچه اقتباس‌های خلاقانه می‌توانند جذابیت اثر را افزایش دهند اما هرگونه فاصله گرفتن از واقعیت تاریخی باید به‌وضوح به مخاطب اعلام شود. احترام به امانت تاریخی نه‌ فقط اعتماد شنوندگان را حفظ كرده، بلكه به تثبیت جایگاه رادیو به‌عنوان مرجع فرهنگی كمك می‌كند. در شرایطی كه مخاطبان امروز با انبوهی از روایت‌های تصویری و محتوای فضای مجازی روبه‌رو هستند، نمایش‌های تاریخی رادیویی می‌توانند به الگویی از روایتگری دقیق، اصیل و كم‌هزینه تبدیل شوند؛ الگویی كه نشان می‌دهد صدا هنوز قدرت بازآفرینی جهان‌های ازدست‌رفته را دارد.در نهایت، راز جان‌بخشی به نمایش‌های تاریخی در رادیو را می‌توان در همنشینی سه عنصر كلیدی جست‌وجو كرد: زبان، ادبیات و پژوهش. زبان، حامل روح فرهنگ گذشته است؛ ادبیات، ساختار روایت راشكل می‌دهدوپژوهش،اعتبار واصالت اثر راتضمین می‌كند.زمانی كه این سه ركن باهنركارگردانی، بازیگری، موسیقی و افكت همراه شوند، رادیو می‌تواند شكوه تاریخ را با كمترین امكانات مادی و بیشترین ظرفیت تخیل به ذهن شنونده منتقل كند. نمایش‌های تاریخی رادیویی بیش از آن‌كه بازگویی گذشته باشند، تجربه‌ای فرهنگی و هویتی برای امروز محسوب می‌شوند. آنها تاریخ را از صفحات كتاب فراتر می‌برند و در قالب صدا به تجربه‌ای زنده بدل می‌سازند؛ تجربه‌ای كه می‌تواند نسل امروز را با ریشه‌های خود آشنا كند و میراث ملی را در بستر رسانه‌ملی تداوم بخشد. چنین ظرفیتی، تنها زمانی به فعلیت می‌رسد كه پژوهش و ادبیات در خدمت تخیل شنونده قرار گیرد ورسانه‌ملی بتواند با زبان صدا، تاریخی زنده و پرشكوه بیافریند.